Jaka będzie procedura lustracyjna
Lustracja rusza za niespełna miesiąc. Już 15 marca wchodzi w życie ustawa z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 - 1990 (DzU nr 218, poz. 1592) wraz ze zmianami wprowadzonymi do niej 14 lutego 2007 r. (DzU nr 25, poz. 162). Co to oznacza w praktyce?
WAŻNY DOKUMENT: OŚWIADCZENIE
¦ Oświadczenie, że nie pracowały, nie współpracowały, nie pełniły służby oraz nie były tajnymi i świadomymi współpracownikami organów bezpieki, muszą złożyć osoby podlegające lustracji, tzn. urodzone przed 1 sierpnia 1972 r. i pełniące funkcje lub wykonujące zawody wymienione www. ustawie. Składają je np. dziennikarze, pracownicy nauki i szkolnictwa wyższego czy członkowie zarządów i rad nadzorczych w spółkach handlowych z udziałem Skarbu Państwa (pełny wykaz na stronach internetowych "Rz"
www.rzeczpospolita.pl).
¦ Muszą to zrobić w ciągu miesiąca od powiadomienia ich o takim obowiązku przez pracodawcę, instytucję czy organ, który je zbiera. W przyszłości oświadczenia będzie się składać w chwili wyrażenia zgody na kandydowanie lub objęcie funkcji.
¦ Ujawniać trzeba współpracę świadomą i tajną w charakterze informatora lub pomocnika przy zdobywaniu informacji, także działania przewidziane w obowiązujących wówczas ustawach - jeżeli informacje przekazywane były "w zamiarze naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela".
¦ Oświadczenia te trafią do Biura Lustracyjnego Instytutu Pamięci Narodowej.
IPN OGŁASZA REJESTR
¦ Do 1 czerwca Instytut Pamięci Narodowej utworzy Rejestr Oświadczeń Lustracyjnych. Zostanie on opublikowany w Biuletynie Informacji Publicznej. Zatarte zostaną dane adresowe i numery PESEL osób, których oświadczenia dotyczą.
¦ Do 1 września IPN rozpocznie publikowanie katalogów ujawniających treść zapisów ewidencyjnych zgromadzonych przez IPN i zawierających wzmiankę o złożeniu oświadczenia. Zatarte w nich zostaną tzw. informacje wrażliwe.
WĄTPLIWOŚCI ROZSTRZYGA SĄD
¦ W razie wątpliwości, czy oświadczenie jest prawdziwe, prokurator IPN wystąpi do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania lustracyjnego.
¦ Ubiegać się o to może także lustrowany, który przyznał się do współpracy, ale domaga się ustalenia, że była ona wymuszona poprzez groźbę utraty życia lub zdrowia. Postępowanie takie może wszcząć też ten, kto kwestionuje informacje jego dotyczące publikowane przez IPN.
¦ Sprawa toczy się przed sądem okręgowym właściwym dla lustrowanego. Rozprawy są jawne, sąd może jednak jawność wyłączyć. Obowiązuje procedura karna, tzn. osobie podsądnej trzeba udowodnić fakt współpracy. Od wyroku przysługuje apelacja, możliwa jest też kasacja do Sądu Najwyższego - z powodu rażącego naruszenia prawa lub jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby "rażąco niesprawiedliwe". SN ma na rozpatrzenie sprawy trzy miesiące.
¦ Prawomocny wyrok stwierdzający fałsz w oświadczeniu owocuje pozbawieniem funkcji publicznej. Następuje to z mocy prawa. Osoba taka nie może kandydować na urząd prezydenta RP oraz pełnić funkcji publicznych.
Główne formy współpracy z SB
¦ AGENT - tajny współpracownik, który dzięki swoim możliwościom i zdolnościom wykrywał oraz rozpracowywał wszelką wrogą działalność. Miał bezpośrednie dojście do wrogiej organizacji.
¦ INFORMATOR - tajny współpracownik, który miał łączność z inwigilowanym środowiskiem i ujawniał osoby prowadzące wrogą działalność. Nie docierał bezpośrednio do wrogiej organizacji.
¦ REZYDENT - tajny współpracownik sprawdzony pod względem politycznym, który kierował pewną liczbą przydzielonych informatorów.
¦ KONTAKT OPERACYJNY - nie podpisywał zobowiązania do współpracy, aparat bezpieczeństwa też nie zlecał mu zadań, lecz jedynie korzystał z jego wiedzy.
¦ OSOBOWE ŹRÓDŁO INFORMACJI - konfident, który z racji zajmowanych stanowisk, pełnionych funkcji lub posiadanej wiedzy mógł okresowo lub stale udzielać informacji.
Kto do lustracji
Oświadczenia lustracyjne składają osoby urodzone przed 1 sierpnia 1972 r.
Obowiązek taki mają:
- prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,
- poseł, senator, poseł do Parlamentu Europejskiego,
- osoba zajmująca kierownicze stanowisko państwowe w rozumieniu ustawy z 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (DzU nr 20, poz. 101, ze zm.). Chodzi tu o marszałków i wicemarszałków Sejmu i Senatu, prezesa i wiceprezesów Rady Ministrów, ministrów, prezesów: NIK, NBP, TK, IPN, PAN, Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, rzeczników: praw obywatelskich, praw dziecka, ubezpieczonych, szefów kancelarii: Prezydenta, Sejmu, Senatu, Prezesa Rady Ministrów, Krajowego Biura Wyborczego, generalnego inspektora ochrony danych osobowych, głównego inspektora pracy, przewodniczącego KRRiT, kierowników urzędów centralnych, wojewodów - oraz ich zastępcy.
* Lustracji poddani będą też inni wysocy funkcjonariusze, w tym członkowie:
- Rady Polityki Pieniężnej,
- zarządu Narodowego Banku Polskiego,
- Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej,
- Komisji Nadzoru Finansowego,
- inne osoby powołane lub mianowane na podstawie innych ustaw przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sejm, Prezydium Sejmu, Senat, Prezydium Senatu, Sejm i Senat, marszałków Sejmu, Senatu lub prezesa Rady Ministrów,
- dyrektor generalny Poczty Polskiej i jego zastępcy oraz członkowie Rady Poczty Polskiej,
- członek zarządu i rady nadzorczej banku państwowego.
* Obejmie ona także osoby odpowiedzialne za funkcjonowanie ubezpieczeń zdrowotnych i społecznych, tzn.:
- prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia i jego zastępcę, a także członków rady NFZ, dyrektora i zastępcę dyrektora oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia, dyrektora i zastępców dyrektora departamentów w centrali Narodowego Funduszu Zdrowia oraz głównego księgowego,
- prezesa ZUS i KRUS oraz ich zastępców, a także dyrektora komórki organizacyjnej w centrali ZUS i KRUS, dyrektora oddziału, także regionalnego, i ich zastępców.
* Oświadczenia muszą złożyć także pracownicy urzędów państwowych oraz członkowie korpusu służby cywilnej, zajmujący stanowiska:
- dyrektora departamentu oraz naczelnika wydziału w naczelnych i centralnych organach administracji państwowej i w administracji rządowej w województwie,
- kierownika zespolonej i niezespolonej służby, inspekcji lub straży i jego zastępcy,
- osoby zajmujące inne stanowiska wymienione w ustawie z 24 sierpnia 2006 r. o państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych,
- pracownicy Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego zajmujący stanowiska dyrektora pionu i jego zastępcy, dyrektora departamentu lub jednostki równorzędnej i jego zastępcy oraz naczelnika wydziału lub jednostki równorzędnej,
- pracownicy NBP zajmujący stanowiska dyrektora departamentu, jego zastępcy oraz naczelnika wydziału, a także: doradcy prezesa, terenowego koordynatora inspekcji, głównego specjalisty kierującego zespołem, kierownika zespołu, kierownika sekcji i głównego specjalisty,
- pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej,
- radcowie Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa,
- osoby wchodzące w skład służby zagranicznej.
* Z osób związanych z organami ścigania i wymiarem sprawiedliwości oświadczenia lustracyjne składają:
- prezes i wiceprezes sądu,
- sędzia i prokurator,
- kierownik powszechnej lub wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury,
- adwokat, radca prawny, notariusz,
- komornik.
* W samorządach terytorialnych ustawa lustracyjna dotyczy:
- członków organu samorządu terytorialnego i ich związków oraz jednostki pomocniczej jednostki samorządu, której obowiązek utworzenia wynika z ustawy (np. dzielnic),
- skarbnika województwa, powiatu lub gminy oraz sekretarza powiatu lub gminy,
- prezesa, wiceprezesa i członków samorządowych kolegiów odwoławczych,
- pracowników regionalnych izb obrachunkowych zajmujących stanowiska: prezesa, członka kolegium, naczelnika wydziału oraz inspektora do spraw kontroli.
* W szkołach wyższych i w oświacie lustrowani są:
- rektor i prorektor publicznej lub niepublicznej szkoły wyższej, członek Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego, Państwowej Komisji Akredytacyjnej i Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów,
- pracownicy naukowi, naukowo-dydaktyczni lub dydaktyczni zatrudnieni na stanowisku profesora zwyczajnego, nadzwyczajnego, wizytującego, docenta, adiunkta lub starszego wykładowcy,
- kierownicy podstawowej jednostki organizacyjnej, dziekani i prodziekani, dyrektorzy instytutu, wicedyrektorzy instytutu, kanclerze, kwestorzy, sekretarze naukowi w publicznej lub niepublicznej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk lub w jednostkach badawczo-rozwojowych,
- dyrektor szkoły publicznej lub niepublicznej,
- dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i dyrektor okręgowej komisji egzaminacyjnej.
* W mediach:
- dziennikarze - zarówno etatowi, jak i niepracujący na etacie (ci drudzy - jeśli działają na rzecz i z upoważnienia redakcji),
- członkowie: rady nadzorczej, zarządu, dyrektor programu, wydawca lub autor audycji publicystycznej lub informacyjnej oraz dyrektor terenowego oddziału i agencji Telewizji Polskiej oraz Polskiego Radia, a także członek zarządu, członek rady nadzorczej oraz członek rady programowej Polskiej Agencji Prasowej, dyrektor oddziału, dyrektor biura, redaktor naczelny Polskiej Agencji Prasowej oraz członkowie rady nadzorczej, zarządu w spółce radiofonii regionalnej,
- członek zarządu lub rady nadzorczej osoby prawnej oraz osoba prawna, która uzyskała koncesję na rozpowszechnianie programów radiowych lub telewizyjnych albo wydawcy w rozumieniu prawa prasowego.
* Spośród osób zajmujących się gospodarką oświadczenia składają także:
- dyrektor przedsiębiorstwa państwowego, jego zastępca oraz osoba zarządzająca na podstawie kontraktu menedżerskiego,
- osoba zarządzająca spółką powstałą w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego,
- członek zarządu, rady nadzorczej spółki handlowej z udziałem Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego przekraczającym 50 proc. kapitału zakładowego lub liczby akcji oraz spółki o istotnym znaczeniu dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa państwa,
- przedstawiciele Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego w radach nadzorczych innych spółek.
* Muszą też je złożyć:
- biegły rewident,
- doradca podatkowy,
- audytor wewnętrzny.
Jakie sankcje grożą lustrowanym
RODZAJ ZACHOWANIA KARA
Przyznanie się do współpracy ze służbami bezpieczeństwa PRL > ustawa nie przewiduje żadnej > może to się stać podstawą zwolnienia z pracy
Niezłożenie oświadczenia lub złożenie po terminie > obowiązkowa utrata funkcji publicznej z mocy prawa z dniem, kiedy upłynął termin na zgłoszenie oświadczenia; stwierdza to pracodawca lub organ zwierzchni > sąd dyscyplinarny orzeka karę złożenia sędziego z urzędu > może to się stać podstawą zwolnienia z pracy
W oświadczeniu nie przyznaje się, sąd stwierdził kłamstwo lustracyjne > utrata sprawowanej funkcji publicznej z mocy prawa w chwili, gdy prawomocne orzeczenie sądu otrzyma pracodawca bądź organ zwierzchni > sąd dyscyplinarny orzeka karę złożenia sędziego z urzędu > zakaz pełnienia funkcji publicznych przez 10 lat od uprawomocnienia się orzeczenia > utrata na 10 lat prawa wybieralności w wyborach do Sejmu, Senatu i Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach powszechnych organu i członka organu jednostki samorządu terytorialnego i jej jednostki pomocniczej, jeśli jej obowiązek wynika z ustawy > zakaz startowania w wyborach na urząd prezydenta przez 10 lat od uprawomocnienia się orzeczenia > może to się stać podstawą zwolnienia z pracy
