Węszący w sieci - cz.1
Coraz więcej pracodawców inwigiluje swoich pracowników. Przeglądane są bilingi ich telefonów służbowych, podglądana poczta elektroniczna. Niektórzy zlecają agencjom detektywistycznym śledzenie, co pracownik robi poza firmą, z kim nawiązuje bliższe znajomości, również te uczuciowe.
- Pracodawcy śledzą pracowników w obawie przed defraudacją. Jeszcze nie tak dawno kradzieży czy oszustw mogli dopuścić się tylko pracownicy układu władzy. Dziś coraz szersze grono ma dostęp do tajemnic firmy i wiedzy o niej - wyjaśnia socjolog i specjalista z zakresu zarządzania prof. Marek Bugdol z Instytutu Zarządzania i Ekonomii UJ.
Nie brak jednak i takich, którzy uważają, że obserwacja pracowników to wynik obaw, by na zewnątrz nie wyszły nieczyste sprawy firmy. I tych, którzy zauważają, że kontrolno-inwigilacyjne manewry nasilają się w kwietniu-maju, gdy wiele firm szacuje efektywność i wyniki finansowe.
Orwellowski nadzór
Jakie by nie były przyczyny, to wachlarz metod śledczych staje się coraz szerszy, a sposoby coraz bardziej wyrafinowane. W powszechnym użyciu występują dwa podobne do siebie terminy: spring, czyli szpiegowanie, i snooping, czyli węszenie.
- Generalnie chodzi o monitorowanie zachowania pracownika przy użyciu niejawnych sposobów prowadzenia kontroli i zbierania informacji. Węszenie i szpiegowanie są coraz łatwiejsze, dzięki nowoczesnym technologiom informatycznym - podkreśla socjolog.
Najczęściej nadzorowi podlegają strony internetowe przeglądane przez pracowników, czas spędzany przy klawiaturze, zawartość twardych dysków, treść wysyłanych e-maili. Ponadto nagrywane i odsłuchiwane bywają rozmowy telefoniczne, sprawdzane numery telefonów, na jakie dzwonią pracownicy. Niektórzy pracodawcy śledzą swoich pracowników, korzystając z systemu nawigacji GPS, inni podglądają ich przez kamery wideo. Obserwują w różnych sytuacjach, często osobistych, a nawet intymnych. Niektórzy pracodawcy wyposażają pracowników w telefony z funkcją lokalizacyjną, dzięki której z łatwością można ustalić w każdej chwili miejsce pobytu pracownika. Specjalne programy komputerowe rejestrują każdą przerwę w pracy, niekiedy krzesła wyposażone są we wbudowane czujniki pomiaru. Zaś specjalne programy komputerowe umożliwiają przechwytywanie wpisywanego na klawiaturze tekstu.
Część pracodawców nie poprzestaje na śledzeniu czasu spędzanego w pracy. Sprawdzają również, co podwładny robi w czasie wolnym, z kim się spotyka, wchodzi w bliższe relacje koleżeńskie i uczuciowe.
- Tego rodzaju zachowania pracodawcy mogą być postrzegane przez pracowników, jako ingerujące w ich prywatność, a przede wszystkim, brak szacunku i zaufania ze strony pracodawcy - mówi prof. Bugdol.
Co na to prawo
Z funkcjonowaniem tego rodzaju systemów obserwacji wiąże się wiele problemów zarówno prawnych, jak społecznych. Dochodzi do konfliktów między pracodawcami a pracownikami.
Zgodnie z prawem unijnym, przechwytywanie wszystkich
e-maili jest nielegalne.
- W krajach UE przyjmuje się, że wszelkie formy kontroli pracowników łączą się z pozyskiwaniem o nich pewnych informacji związanych z danymi osobowymi. W większości krajów unijnych kwestie monitoringu pracowników podlegają przepisom o ochronie danych osobowych. Stąd wynika obowiązek jawności stosowania monitoringu - wyjaśnia dr Dominika Dorre-Nowak z Katedry Prawa Pracy UJ.
Jak jest w Polsce? Prawnicy zwracają uwagę na brak konkretnej regulacji w prawie pracy odnośnie tej kwestii. Temat pozostaje delikatny. Najwięcej emocji wzbudza przeglądanie przez pracodawcę poczty elektronicznej, SMS-ów, nagrywanie i odsłuchiwanie prowadzonych ze służbowego telefonu rozmów.
- Jest ogólny zapis art. 11 kodeksu pracy, który mówi, że pracodawca ma szanować dobra osobiste pracownika. Wśród tych dóbr, w kodeksie cywilnym w art. 23 wymieniona jest tajemnica korespondencji. Ochroną nie jest jednak objęta korespondencja jako taka, a tajemnica korespondencji. Przykładowo, w sytuacji, gdy urlopowanego pracownika zastępuje inny, ma on prawo do wglądu do całej poczty e-mailowej zgromadzonej na e-mailowym adresie służbowym, osoby, którą zastępuje - tłumaczy prawnik. - Pracodawcy ani nikomu innemu nie wolno czytać listów oznakowanych PRIV. Pracodawca może natomiast zwrócić pracownikowi uwagę, że czas spędzany w pracy ma być właściwie wykorzystany i interweniować, gdy po wyrywkowej kontroli e-maili okaże się, że tych prywatnych jest ogromna liczba, istotnie wpływająca na obniżenie efektywności pracy - dodaje.
Jeśli pracownik notorycznie wysyła prywatne listy, przegląda strony internetowe, przez służbowy telefon rozmawia prywatnie, naraża firmę nie tylko na straty wynikające z własnego nieróbstwa, ale i koszty wynikające z odwiedzania stron pornograficznych czy połączeń audiotele, to wówczas musi liczyć się z realnymi sankcjami - od upomnienia, poprzez nakazanie zapłaty za korzystanie w celach prywatnych z narzędzi pracodawcy, aż po dyscyplinarne rozwiązanie umowy o pracę.
Oznaczenie PRIV
Pracodawca ma prawo kontrolować pracę pracowników i na tej zasadzie wolno mu np. kontrolować treść umów wysyłanych e-mailami czy też innych służbowych wiadomości. Powinien jednak uświadomić pracownikom, że są kontrolowani. Jeśli pozwoli im na sporadyczne korzystanie również w celach prywatnych z komputera czy telefonu służbowego, wówczas celowe jest zobowiązanie pracowników do wyraźnego oznaczenia wysyłanych maili, jako prywatnych i uprzedzenia osób korespondujących z pracownikami w celach prywatnych do oznaczenia wiadomości, jako "PRIV" i w takim przypadku nie wolno mu zawartości takich mali sprawdzać. Co do treści SMS-ów, to uprawnienia do ich sprawdzania mają tylko organy ścigania, po zezwoleniu sądów.
- W każdym przypadku monitorowania zawsze zachowana musi być zasada celowości, współmierności i nienaruszania dóbr osobistych - akcentuje dr Dorre-Nowak.
Prawnik zwraca też uwagę, że pracodawcy w żadnym wypadku nie wolno nagrywać i odsłuchiwać rozmów z telefonów służbowych. Może tylko wyciągać konsekwencje z faktu, że np. pracownik nie potrafi wytłumaczyć się z bardzo wysokiego rachunku telefonicznego, a biling wykazuje odbycie wielu prywatnych rozmów.
- Zawsze istnieje domniemanie bezprawności naruszenia dóbr osobistych, tajemnicy korespondencji, prawa do prywatności i godności. Od takich zarzutów pracodawca może uwolnić się jedynie wtedy, gdy wykaże usprawiedliwiony interes. Np. giną nagminnie cenne elementy na hali produkcyjnej, ktoś sprzedał konkurencji wzorzec użytkowy tuż przed wprowadzeniem go do sprzedaży, a tajny monitorig to jedyny sposób, by zdobyć dowód. Wówczas jednak najlepiej, aby pracodawca działał w porozumieniu z prokuraturą lub policją - podkreśla prawnik, dodając, że zawsze jednak powinna być zachowana zasada współmierności zakresu kontroli do celu, jaki ma być osiągnięty.
